می‌دانیم که یک کلید الکتریکی برای کنترل جریان الکتریکی در مدار استفاده می‌شود و همچنین می‌توان از آن برای قطع و وصل کردن جریان برق استفاده نمود. انواع مختلفی از سوئیچ‌ها در بازار به فروش می‌رسند که بر اساس نیاز کاربران مورد استفاده قرار می‌گیرند. کلید حرارتی، کلید فشار، کلید جوی استیک و کلید گردان بخشی از سوئیچ‌های مورد نیاز کاربران است که در این مقاله قرار است به چیستی و عملکرد کلید گردان بپردازیم.
کلید گردان چیست؟
وظیفه اصلی این کلید، کنترل دستگاه‌ها و همچنین سوئیچ بین حداقل دو یا چندین مدار الکتریکی است. این سوئیچ بیشتر در مواردی قابل استفاده است که نیاز باشد بیش از یک مدار را کنترل کند. به عنوان مثال، این سوئیچ در موقعیت‌هایی کاربرد دارد که نیاز است، برای مدت زمان ثابتی فعال شود، یا پس از فعال شدن باید روی یک گزینه خاصی تنظیم شود. این سوئیچ‌ها گزینه‌های کنترلی انعطاف پذیر را در فضای کمتری برای انجام عملکردهای مختلف ارائه می‌دهند. اصل کار سوئیچ سلکتور، کنترل مدار جریان‌های مختلف با چرخاندن دستگیره است. این سوئیچ‌ها شامل یک کلید گردان ساده در جلوی پنل و همچنین ترکیبی از کنتاکت‌های بالقوه در داخل سوئیچ می‌باشد.
ساختار کلید گردان
سوئیچ سلکتور از قسمت‌های مختلفی مانند بلوک تماسی، نگهدارنده، اپراتور و بلوک لامپ تشکیل می‌شود. کلید گردان عمدتا برای انجام یکی از چنیدن توانایی‌هایی که در مدار دارد، مانند: کم و زیاد کردن سرعت، عملکرد دستی یا خودکار، توقف یا اجرا، راست یا چپ و بالا یا پایین، استفاده می‌شوند. نقش هر کدام از قطعات سوئیچ سلکتور به شرح زیر است.
بلوک تماسی
بلوک تماس در کلید گردان، کنتاک‌ها را در جعبه تقسیم برق، کپسوله می‌کند.
نگهدارنده
نگهدارنده، برای اتصال بلوک‌های تماسی به قسمت پشتی دستگاه استفاده می‌شود.
اپراتور
در اینجا اپراتور، یک دستگیره یا سوئیچ است که برای راه اندازی مدار یا هر وسیله‌ای، با چرخاندن آن اعمال می‌شود.
بلوک LED
لامپ LED، بخشی از دستگاه است که پس از دریافت سیگنال مناسب، فعال می‌شود. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به صفحه باسبار مسی مراجعه نمایید.
انواع کلید گردان
انواع کلید گردان بر اساس ساختار مکانیکی، رنگ‌ها، فرم‌ها، مواد و تعداد کنتاکت‌ها تقسیم‌بندی می‌شوند.
انواع کلید گردان بر اساس ساختار مکانیکی:
- سوئیچ یک طرفه
- سوئیچ دو طرفه
- سوئیچ ولتمتر
- سوئیچ دالاندر
- سوئیچ آمپرمتر
- سوئیچ ستاره مثلث
- سوئیچ چپگرد، راستگرد تکفاز
- سوئیچ چپگرد، راستگرد سه فاز
انواع محرک‌های این سوئیچ به شرح زیر است:
-
کلید گردان دسته کوتاه
کلید گردان دسته کوتاه، همانطور که از اسمش پیداست، دارای دسته‌‌ای کوتاه می‌باشد. این نوع سوئیچ، جزو کلیدهای استاندارد به‌شمار می‌رود و کم‌هزینه‌تر از بقیه مدل‌ها است.
-
کلید گردان دسته بلند
در این نوع کلید گردان برای دسترسی آسان‌تر، از دسته بلند‌تری استفاده شده است. استفاده از این سوئیچ ساده بوده و گرانتر از یک کلید گردان دسته کوتاه می‌باشد.
-
سوئیچ سلکتور کلیدی
در شرایطی که ایمنی، اهمیت زیادی داشته باشد، از سوئیچ سلکتور کلیدی قفل شونده استفاده می‌شود. این سوئیچ تا زمانی که به دستگاه متصل است فعال می‌شود، اما پس از برداشتن آن هیچ اقدام دیگری امکان پذیر نیست.
-
سوئیچ سلکتور روشن
در این سوئیچ سلکتور از یک لامپ استفاده می‌شود تا وضعیت فعال یا غیر فعال بودن آن به صورت روشن و خاموش شدن نشان داده شود. ترکیب دو عملکرد، در یک اپراتور واحد باعث صرفه‌جویی در فضا و هزینه می‌شود.
-
سوئیچ سلکتور بدون نور
در این سوئیچ سلکتور از هیچ عنصر نوری استفاده نشده است. اپراتور آن قدرتمندتر از سوئیچ سلکتور روشن است.
-
سوئیچ سلکتور 2 موقعیت
در سوئیچ سلکتور دو موقعیت؛ دو مدار الکتریکی از طریق یک کلید گردان به دو حالت سوئیچ می‌شوند.
-
سوئیچ سلکتور 3 موقعیت
در سوئیچ سلکتور سه موقعیت؛ از طریق یک کلید گردان، سه مدار الکتریکی به سه حالت سوئیچ می‌شوند. یک سوئیچ انتخابگر سه حالته، می‌تواند برای جدا کردن هر دو مجموعه از کنتاکت‌ها یا انتخاب یکی از دو مجموعه از کنتاکت‌ها استفاده شود.
-
سوئیچ های انتخابگر فاز
حفاظت از ولتاژ و اضافه ولتاژ، در دسترس قرار دادن فاز و کنترل کیفیتشان از مجموعه عملکردهای سوئیچ فاز خودکار است. این سوئیچ در بخش‌های صنعتی و خانگی بسیار پرکاربرد است، چراکه از نوسانات ولتاژ در شبکه برقی جلوگیری می‌کند.
نحوه عملکرد کلید گردان
با چرخاندن کلید گردان تعبیه شده بر روی جلوی پنل می‌توان مدارهای مختلف را باز و بسته کردن کرد. این سوئیچ ها عمدتاً شامل حداقل انتخاب دو حالته یا سه حالته هستند. از سوئیچ‌های سه حالته عموما برای کنترل موتور پمپ استفاده می‌شود. سوئیچ سلکتور از نظر عملکرد به انواع مختلفی تقسیم بندی می‌شود.
SPST، یک‌پل تک راهه:
کلید گردان یک‌پل تک راهه، سوئیچی است که فقط یک ورودی دارد و می‌تواند تنها به یک خروجی متصل شود. یعنی فقط یک ترمینال ورودی و یک ترمینال خروجی دارد. سوئیچ یک‌پل تک راهه به عنوان کلید روشن و خاموش در مدار عمل می‌کند.
SPDT، یک‌پل دو راهه:
SPDT مخفف عبارت Single Pole, Double Throw است. یک کلید الکتریکی با دو موقعیت است که هر کدام به یک ترمینال متفاوت متصل هستند. سوئیچ یک‌پل دو راهه، یک ترمینال ورودی و دو ترمینال خروجی دارد. به عبارت ساده‌تر، یک ترمینال مشترک بر روی کلید وجود دارد که در آن ولتاژ و جریان عبور کرده و می‌توان این جریانات را به ترمینال معمولی باز یا بسته هدایت نمود.
DPST، دوپل تک راهه:
سوئیچ DPSTیا دوپل تک راهه دارای دو ورودی و دو خروجی است که هر ورودی آن شامل یک خروجی می‌شود. کلمه DP مخفف دو قطب و ST مخفف تک راهه است. کلیدهای DP به سادگی دو مدار جداگانه را کنترل می‌کنند و سوئیچ‌های ST مدار را در یک موقعیت واحد قرار می‌دهد. این سوئیچ، دو مدار مختلف را به طور همزمان کنترل می‌کند. جریان موجود در هر دو مدار با استفاده از یک محرک، مانند دکمه فشاری، ضامن، و غیره به طور همزمان قطع و وصل می‌گردد.
DPDT، دوپل دوراهه:
یک سوئیچ DPDT یا Double Pole Double Throw شامل دو ورودی و چهار خروجی است که هر ورودی دارای دو خروجی معادل است، یعنی از دو کلیدSPDT (یک‌پل دو راهه) تشکیل شده است.
این سوئیچ جزو کلیدهای متنوع به حساب می‌آید، چراکه در این سیستم هر ترمینال می‌تواند در یکی از دو موقعیت قرار گیرد. ورودی‌های این سوئیچ می‌تواند به چهار خروجی مختلف متصل شود، بنابراین می‌تواند مدار را به دو حالت کار متفاوت هدایت کند.
کاربرد کلید گردان
کاربردهای سوئیچ انتخابگر شامل موارد زیر می‌شود.
- پنل سیستم کنترل
- دستگاه‌های اتوماسیون خانگی
- مورد استفاده در تهویه مطبوع
- در دستگاه های پزشکی استفاده می‌شود.
- استخراج گاز و نفت یا پالایش، استخراج و فرآوری فلزات.
- مورد استفاده در ساخت تجهیزات سنگین، خودرو، دریایی، پلاستیک و شیشه.
- لوازم خانگی مانند بخاری، وسایل کمک آشپزخانه، اسباب بازی ها، اجاق گاز، و وسایل زیبایی.
- این سوئیچ‌ها در حمل و نقل مواد، مانند: جابجایی، بسته‌بندی، انبارداری، توزیع و غیره کاربرد دارند.
- کنترل روشنایی در فضاهای عمومی. البته این عمل با استفاده از فتوسل می‌تواند به‌صورت خودکار و با دریافت انرژی خورشیدی سوئیچ شود، بدون اینکه نیازی به یک سوئیچ دستی باشد.
